Şehzade Cem ve Şehzade Mustafa

Yıllar boyu birçok tiyatro eseri ve televizyon dizileri nasıl Kanuni Sultan Süleyman’ın eşi Hürrem Sultan’ın etkisiyle oğlu Şehzade Mustafa’yı katlettiğini işledi. Yıllarca da aynı soru soruldu. Tahta Selim değil Mustafa geçseydi daha mı iyi olurdu?
Kanuni Sultan Süleyman dönemi muhteşem bir dönem olduğu ve Hürrem’le olan aşkları dillere destan olduğu için daha popüler. İşte o yüzden sanki Osmanlı Tarihi boyunca bu duruma düşen tek kişi Şehzade Mustafa sanılıyor. Acaba gerçekten tek mi?
Fatih Sultan Mehmet diğer padişahların aksine veliaht belirlememiş. Bazılarına göre veliaht şehzade olarak Fatih Kanunnamesi’nde adı geçtiği için aslında Şehzade Cem’in veliaht olarak belirlemiş. Bu durumda aslında tahta geçmesi gereken kişi Şehzade Cem’di. Ancak türlü oyunlarla Fatih Sultan Mehmet’in şüpheli ölüm haberinin Şehzade Cem’e ulaşması gecikti. Bu durumda sancaktan İstanbula ilk ulaşan Şehzade Bayezid sultan oldu. Hatta bu olaydan sonra padişahlar veliaht belirlemekle kalmamış veliahtı Bayezid’in eski sancağı olan Manisa’ya göndermişler. Tahtın kendi hakkı olduğunu düşünen Şehzade Cem duruma isyan etti ve Bayezid’in ordularını yendi. Bursa’ya gidip sultanlığını ilan etti. Bundan dolayıdır Şehzade Cem değil Cem Sultan olarak anıldı tarihte. Ancak Bayezid’ın orduları tekrar Cem’in üstüne gelip onu Bursa’dan çıkardılar ve sonunda yenilen Cem Mısır’a Memlük diyarına kaçtı.
Cem Sultan Bursa’dayken kardeşine ülke topraklarını bölüp beraber yönetmeyi teklif ettiyse de kabul ettiremedi. Cem Sultan başka ülkelerde esir düştü ve pazarlık konusu oldu. Cesedi bile ülkeye zor getirildi.
Cem Sultan gerçekten Fatih Sultan Mehmet tarafından belirlenmiş tahtın tek varisi miydi hala tartışılıyor. Ancak büyük hala Selçuk Hatun son ana kadar Cem Sultan’a destek çıktı. Peki Hürrem Sultan olmasaydı Mustafa tahta geçseydi diye düşünenler daha Türkçü olan Cem Sultan tahta geçseydi daha iyi olur muydu diye düşünürler mi? Nitekim yıllar süren Bayezid dönemi oldukça sönük geçmiştir. Acaba bu olayda Şehzade Mustafa gibi bir hatun parmağı olmadığı için mi popüler olmadı? Aslında tarih incelendiğinde Osmanlı’da her daim kadın parmağı vardı. Bayezid’in annesinin yönetime karıştığı yazılı belgelerle kanıtlı. Ayrıca Bayezid’in öz kızkardeşi tıpkı Sultan Selim’in öz kız kardeşi Mihrimah Sultan gibi paşa eşiymiş.
Aslında örnekler çoğaltılabilir. Yavuz Sultan Selim çok yaman bir padişah olduğu için kendi çabasıyla, veliaht olan Şehzade Ahmet’in yerine tahta çıkmasını kimse sorgulamıyor. Kanuni Sultan Süleyman da başarılı ancak son dönemleri biraz şüpheli. Mesela neden Yavuz Sultan Selim’in başka şehzadesi olmamış acaba daha bebeyken hatunlar tarafından mı halledilmiş. Başka örnekler mevcut.
Mesela Şehzade Mahmut Safiye Sultan’ın gazıyla öldürülmeseydi Sultan Ahmet’ten daha iyi bir padişah olabilir miydi? Ya da Sultan Ahmet o kadar dengesiz ve acımasız olmasaydı da Sultan Mustafa delirmeseydi de o kadar karmaşa çıkmasaydı? Sultan Murad üç kardeşini katletmese Deli İbrahim delirir miydi acaba ya da daha iyi bir padişah olabilirler miydi?
Kösem Sultan, Turhan Sultan’ın komplolarına kurban gitmese padişahlık ve valide sultanlık makamı o kadar zayıflar mıydı? Sonra kısırlaştırılan şehzadelerden bahsetmiyorum. Ve en gariplerinden bir diğeri Abdülmecid’in favori şehzadesi üstüne titrenen Murad gerçekten delirdi mi yoksa Abdülhamit’in oyununa mı kurban gitti. Abdülhamit de aklen çok sağlıklı sayılmazmış. Son padişah Vahdettin’in yaptıklarını hiç açmayayım.
Sonuç olarak en başta Fatih Sultan Mehmet kardeş katlini çıkarmasaydı bu kadar oyun içinde oyun olur muydu? Bu kardeş katli meselesi, 3. Mehmet döneminde 19’dan fazla şehzadenin öldürülüp hanedanı tükenme noktasına getirmeseydi, kafes sistemi gelmeseydi de sonrasında akıl sağlığı yerinde olmayan vasıfsız padişahlar başa geçmeseydi? Ama Fatih haklıydı. Önceki Türk devletleri hep taht kavgasından dolayı yıkılmıştı.
Neyse ki artık Atatürk’ün kurduğu cumhuriyet sayesinde bunlar günümüz sorunları olmaktan çıktı. Ancak temsili demokrasi de zamanla evrilecek gibi duruyor. Zamanla göreceğiz.