Kronolojik Osmanlı Eserleri
Yaşadığımız coğrafyanın tarihi zengin olduğu için gezilebilecek tarihi mekan çok fazla. Bunu en çok da İstanbul’a taşındıktan sonra anladım. Özellikle insan İstanbul gibi bir yerde nereyi gezeceğini ya da gezmeye nereden başlayacağını bilmiyor. Ayrıca biraz tarih bilinmiyorsa nereyi gezdiğini de anlamıyorsun. Tarihi bilince de sindire sindire geziyorsun. Ben bir kısım Osmanlı’da yapılan mimari eserlerden bahsedeceğim. Hepsini bilmiyorum. Eminim yüzlerce vardır. Ben daha iyi anlayabilmek için bir kronoloji yaptım. İnternette de böyle bir kronoloji bulamadığımdan burada paylaşmaya karar verdim. Tarih tarih anlaması da zor. O yüzden padişahları kronolojik olarak sıraladım. Padişahları kronolojik olarak öğrenmek Osmanlı tarihini anlamamda yardımcı oldu. Okulda tarih dersinde Osman Bey’den Kanuni Sultan Süleyman’a tüm padişahlar sonra Sokullu Mehmet Paşa, duraklama devri, köprülüler, meşrutiyet falan derken kafam karışıyordu. Bu arada ben gezdiğim, araştırdığım, bahsi geçen ve popüler yerlerden bahsettim. Hepsini saymam cidden çok zor olur. Mesela sadece Mimar Sinan’ın bile yaptığı yüzlerce eser var. Çekebildiğim eserlerin fotoğraflarını da ekliyorum.
Osman Bey: Osmanlı devletinin kurucusu Osman Bey göçebe yaşadığı için onun döneminden kalan bir eser yok. Zaten ölünce pek malı kalmamış. Görünüşe göre zengin bir hayat yaşamamış. Ama Osman Bey’le ilgili ziyaret edilebilecek bir yer var. Bursa’da saat kulesinin olduğu tepede Osman ve Orhan Beylerin türbeleri var. Bursa kalesinin karşısına denk geliyor. Şaşırdığım bir nokta da buranın eskiden bir manastır olmasıydı.
Orhan Bey: Bursa Fatihi Orhan Bey Bursa Bey Saray’ının yapımına başlamıştır. Bursa hisarında olan bu saraydan geriye hiçbir şey kalmamıştır. Yerliler bazı kalıntılar olduğunu söylüyor. Bu saray Orhan Bey zamanında başlasa da 1. Murat döneminde büyütülüp son halini almıştır.
Birinci Murat: Bursa Bey sarayı harici Edirne fatihi olarak Edirne sarayı yapımına başlamıştır. Bursa sarayının yanına Hisar Camii yaptırmıştır. Bilinen ilk selatin camii Bursa’daki Murat Hüdavendigar camiidir. Burası Bursa merkez camiilerden biraz daha uzak ama ben yürüyerek gittim. Yeri gelmişken söyleyeyim selatin camii padişahların kendi bütçelerinden adlarına yaptırdığı camiilerdir. Hemen hemen hepsi külliye, türbe, imarethaneleri de içinde olmak üzere kompleks halindedir. O yüzden yazının devamında camiilerden bahsederken ayrıca külliyeleri ve imaretlerinden bahsetmeyeceğim. Önceleri başarılı bir sefer şerefine yapılırken zamanla böyle bir şart olmadan da yapılmaya başlanılmıştır. 1. Murat döneminde ayrıca İznik ve Bilecik’te de camiiler yapılmıştır.
Yıldırım Bayezid: Kütahya Ulu Camii 1. Bayezid döneminde yapılmıştır. Yıldırım Bayezid şehzadelik dönemini sancakbeyi olarak Kütahya’da geçirmişti. Böyle bir bağlantısı var. Bursa’da Ulu Camii’yi inşaa ettirmiştir. Ayrıca Bursa’da Yıldırım Bayezid camiisinin inşaatına başlamıştır. Bildiğim kadarıyla camiinin inşaatını Çelebi Mehmet tamamlatmıştır. Türbesi de burada bulunmaktadır. Yıldırım Bayezid camii de Bursa merkez camiilerden biraz uzak Yıldırım semtinde.
Yıldırım Bayezid İstanbul’u fethetmek istemiş. Onun için de Anadolu Hisarını yaptırmıştır.
Çelebi Mehmet: Fetret devrinde bazı kaynaklara göre Süleyman Çelebi bazı kaynaklara göre Musa Çelebi tarafından başlatılan Edirne’deki Eski Camii inşaatını Çelebi Mehmet tamamlatmıştır. Ayrıca Bursa’daki Yeşil camii Çelebi Mehmet tarafından yaptırılmıştır. Türbesi buradadır.
İkinci Murat: Edirne Sarayı’nı yenileyen ve büyüten padişahtır. Edirne’deki Üç Şerefeli Camii ve Bursa’daki Muradiye Camii’yi yaptırmıştır. Türbesi Muradiye Camiindedir.
Fatih Sultan Mehmet: Manisa’da bir Fatih Kule’si vardır. Burası şehzadeliğinde Manisa sancakbeyliğinden kalma olabilir. Burası şu an Kızılay Binası olarak kullanılıyormuş. Fatih Edirne Sarayı’na da eklentiler yapmıştır. Edirne Sarayı sonradan tekrar inşaa edildi mi bilmiyorum ancak Kanuni Sultan Süleyman döneminde de padişah ve ailesinin uğrak yerlerinden birisiymiş. Bir dönem padişah ve haremi veliahtlarla birlikte Edirne Sarayı’na taşınmış. 4. Mehmet devrinden 2. Mustafa dönemine kadar devlet Edirne’den yönetilmiş. Balkan savaşları sırasında düşman güçler tarafından mühimmat deposu olarak kullanılmasın diye havaya uçurulmuş. Bugün hala bölgede kalıntıları var.
Fatih Sultan Mehmet İstanbul’u fethetmek için Yıldırım Bayezid’in yaptırdığı Anadolu Hisarının tam karşısına Rumeli Hisarını yaptırmıştır.
Fatih Sultan Mehmet çok eskiden İstanbul’u ilk kuşatan müslümanlardan ve orada ölen sahabe Eyüp Sultan adına bir camii yaptırmıştır Ayrıca Fatih Camii kompleksini yaptırmıştır. Türbesi de buradadır. Camii 1509 depreminde büyük ölçüde yıkılmıştır. Yeniden yapılan camii sonraları tekrar depremlerden hasar görüp onarılmıştır. Kapalı çarşı bu dönem yapılmıştır.
Fatih aynı zamanda İstanbul’daki en uzun süre kullanılmış olan saray olan Topkapı Sarayının yapımını başlatan padişahtır.
Ayrıca Fatih Sultan Mehmet zamanında ailesinin oturması için başka bir saray yapılmış. Bu sarayda haremi kurumlaştırmış. Zamanla harem Topkapı’ya taşındığı için burası Eski saray adını alıp sürgün yerine dönüşmüş. Bugün bu saraydan geriye kalan tek şey olan kapısı İstanbul Üniversitesi tarafından kullanılıyor.
İkinci Bayezid: Adını taşıyan Bayezid Camii’ni inşaa etmiştir. Türbesi de buradadır. Camii 1509 depreminde hasar görüp onarılmıştır. Şanssız padişah 1509 depreminden sonra tüm İstanbul’u tekrar inşaa etmek zorunda kalmıştır. Edirne’de de adını taşıyan bir camii yaptırmıştır.
Anadolu’da annesi ve eşi için iki adet Hatuniye camii inşaa ettirmiş ayrıca Bursa’daki Koza ve Pirinç Han’ları 2. Bayezid inşaa ettirmiştir.
Çemberlitaşta bulunan Atik Ali Paşa Camii de bu dönem eserlerindendir.
Davut Paşa Sarayı’nı 2. Bayezid yaptırmıştır. Surların dışındadır. Zamanla sadece tek bir yapı kalmıştır. Bugün Davut paşa kasrı olarak adlandırılan bu yapı Marmara Üniversite’si kampüsündedir. Haliç’te Hançerli Sultan Yalısının kızı Fatma Sultan için yapıldığı söylenir. Eskiden Atmeydanı sonradan İbrahim paşa sarayı olarak adlandırılan saray zamanında Topkapından daha ihtişamlıymış. Sadrazam önce Makbul sonra Maktul olan Kanuninin kız kardeşi Hatice Sultan’la evlenen İbrahim Paşa burada kalıyormuş. Bu yapının 2. Bayezid döneminde yapıldığı düşünülüyor. Şu an İslam eserleri müzesi olarak kullanılıyor. Binanın altında hipodrom kalıntıları var.
Yavuz Sultan Selim: Kısa saltanat süresini dolu dolu geçiren Yavuz mimariye çok şey katmamış. Yavuz Sultan Selim camii inşaasına başlamış oğlu Kanuni Sultan Süleyman tamamlatmıştır. Türbesi buradadır. Topkapı Sarayı’nda kutsal emanetler eklentisini Yavuz yaptırmıştır.
Kanuni Sultan Süleyman: Devrinde mimari altın çağını yaşadı.Mimar Sinan bu dönemde denk gelir. Bu dönem eski sarayda yangın çıktığı için harem Topkapı sarayına taşındı. Bu yüzden Topkapı’da eklemeler yapıldı. Gülhane parkı da Topkapı’nın has bahçelerinden olduğu için gezilebilir. Şu anki İstanbul arkeoloji müzesinin olduğu yer de Topkapının içindeymiş.
Kanuni döneminde ilk yapılan camiilerden biri Manisa’da Kanuni’nin annesinin yaptırdığı Sultan Camii ya da Hafsa Sultan Camii’dir. Kanuni Manisa’da sancak beyliği yapmıştı. Mimar Sinan’a ilk eserlerini yaptıran Hürrem Sultan bugün Ayasofya Sultan Ahmet Camii arasındaki Hürrem Sultan hamamı, Haseki camii ve Haseki külliyesidir.
Kanuni, Mimar Sinan’a Manisa sancak beyiyken ölen şehzadesi Mehmet adına Şehzade Camii’ni yaptırmıştır. Bu eser Mimar Sinan’ın çıraklık eseri olarak adlandırılan eserdir.
Akabinde Kanuni Sultan Süleyman’ın kızı Mihrimah Sultan için Edirnekapı’da Mihrimah Sultan Camii inşaa edilmiştir.
Mimar Sinan’ın kalfalık eseri olarak adlandırılan Kanuni adına yapılan Süleymaniye Camiidir. İstanbul’un tepelerinden birine yapılan bu camii İstanbul’daki en ihtişamlı camiilerden biridir. Türbesi de buradadır.
Kanuni ünlü şehzade Mustafa’nın boğdurulması olayında vefat eden oğlu Cihangir adına da camii inşaa ettirmiştir. Sonra yine Mihrimah Sultan Üsküdar’a Mihrimah Sultan Camii inşaa ettirmiştir. Üsküdar hac yolu başlangıcı olduğu için o dönem kutsal kabul edilmiş sonra pek çok hanım sultan buraya eserler yaptırmıştır.
Sonra Rüstem Paşa Mimar Sinan’a pek çok camii ve eser inşaa ettirmiş Kanuni’nin son dönemleri de Sokullu Mehmet Paşa bir dizi camii ve eser inşaa ettirmiştir. Benim gördüğüm Rüstem Paşa Camii Edirne’deydi. Sokullu Camii’de galata köprüsünü geçtikten sonraydı. Ayrıca pek çok yere köprü yapılmıştır. Mesela Büyükçekmecedeki büyük köprü bu dönem yapılmıştır. Bölge Mimar Sinan olarak adlandırmaktadır. Benim oturduğum semtte bile Mimar Sinan’ın yaptığı küçük bir köprü var.
Bu dönem pek çok saray da inşaa edilmiş. Ayrıca zamanında yeniçeri ocağının ortasına denk gelen ve yeniçerilerin ibadetlerini yaptığı Orta Camii’yi de İbrahim Paşa yaptırmıştır. Üsküdar’da bir saray inşaa edilmiş. Burada da Mihrimah Sultan ve ondan sonra kızı Ayşe Sultan kalmış. Bu dönem yapılan İstavroz Sarayı yerine sonradan Beylerbeyi Sarayı yapılmış. Kız kardeşi Şah Sultan daha önce yaptırılan Hançerli Sultan Yalısında yaşamış.
İkinci Selim: Mimar Sinan’ın ustalık eseri olarak adlandırdığı Edirne’deki Selimiye Camii bu dönem yaptırılmıştır.
Selim bu dönem halkın gönlünü almak için taht kavgaları esnasında ölümüne sebep olduğu kardeşi Bayezid’in sancak beyliğini yaptığı Konya’da da bir Selimiye Camii yaptırmıştır. Selim’in türbesi Ayasofya’dadır.
Üçüncü Murat: Bu dönemki tüm eserleri yine Mimar Sinan yaptırmış. Sancak beyliği yaptığı yer olan Manisa’ya Muradiye Camii yaptırmıştır. Ayrıca Buradaki Fatih kulesi olarak adlandırılan yapıya pek çok eklenyi yapılıp saray haline getirilmiştir. Bugün bu saraydan da eser kalmamıştır. Bugün eski sarayın olduğu yerde park varmış. Üsküdar da enteresan bir yapı olan neredeyse denizin içinde minik şirin bir camii olan Şemsi paşa camii de Mimar Sinan tarafından yapılmış. Mihrimah Sultan’ın kızı Ayşe Sultan’la evli olan Şemsi Paşa Sokullu suikastla öldürüldükten sonra sadrazamlık yapmış. Ayrıca 2. Bayezid’in kızlarından birinin oğlu olduğundan da bahsediliyor. Ancak farklı dönemler olduğu için çok yaş farkı olur gibime geldi.
Dönemin kaptanı deryası Kılıç Ali paşa camiisi de Tophane karşısında zamanında denizin içindeymiş.
Mimar Sinanın son eseri 3. Murat’ın annesi Nurbanu Sultanın üsküdar’da yaptırdığı valide Sultan camiidir. Sonra başka valide sultanlar da camii yaptırdığı için burası eski valide sultan camii olarak anılmaktadır.
Ayrıca bu dönem harem kalıcı olarak Topkapı Sarayına taşınmış o yüzden buraya eklentiler yapılmıştır. Türbesi Ayasofya’dadır.
Üçüncü Mehmet: Bu dönem Yeni Camii inşaasına başlanmış ancak rüşvet iddiaları yüzünden inşaat yarım kalmıştır. Döneminde meydana gelen veba salgınından bir dönem Davutpaşa Sarayı’na sığınılmıştır. 3. Mehmet 5 yıl tahtta kalmış nispeten genç bir yaşta ölmüştür. Türbesi Ayasofyadadır.
Birinci Ahmet: Bu dönem Eski saray resmi olarak sürgün yeri haline gelmiştir. 1. Ahmet’in babannesi olan Safiye Sultan hala hayatta olduğu için ve yeni valide sultan da olduğu için Safiye Sultan sürülmüştür. Meşhur Sultan Ahmet Camiisini yaptırmıştır. Söylenenlere göre Sultan Ahmet bizzat camii inşaatında çalışmış. Türbesi Camii önündedir.
Birinci Mustafa: Tahta geçen en deli padişah olan 1. Mustafa’nın kısa padişahlık döneminde yapılmış bir eser yok. Türbesi Ayasofya vaftiz odasındaymış.
Genç Osman: En genç yaşta ölen padişah ünvanını alan 2. Osman maalesef korkunç bir şekilde öldürülmüş. Çok bilinen bir eseri olmamakla birlikte tahttan indirilme ve linç olaylarına Orta Camii’nin tanıklık ettiği söyleniyor. Türbe Sultan Ahmettedir.
Dördüncü Murat: Genç yaşta ölen, annesinin hükümdarlık dönemi çıkarılırsa uzun süre iktidarda kalamayan 4. Murat döneminde Bağdat fethine ithafen Topkapı Sarayı’na Bağdat ve Revan köşkleri yapılmıştır. Bu dönem ya da İbrahim döneminde eski saray yanmış ölen hasekiler olmuştur. Türbesi Sultan Ahmettedir.
İbrahim: Kafes hayatında deliren bir diğer padişah olan İbrahim, Mustafa kadar deli değilmiş. Hatta kadın düşkünlüğü dışında benim kafamda. Zenginlerden haraç kesmesi ve kedilere mont giydirip onlara düğün yapmasıyla gönlümü aldı diyebilirim. Neyse bu dönemde de sadece Topkapıya eklentiler yapılmış. Türbesi Ayasofya vaftiz odasındadır.
Dördüncü Mehmet: Bu dönem sık sık Üsküdar Sarayı’na gidilmiş, Davut Paşa Sarayında av partileri verilmiştir. Köprülüler döneminden sonra saray halkı kalıcı olarak Edirne sarayına taşınmıştır. Beşiktaş sahilsarayı yapımına bu dönemde başlanılmıştır. Sonra buraya Dolmabahçe sarayı yapılmıştır. 3. Mehmet dönemi yarıda kalan yeni camii inşaatı bu dönem 4. Mehmet’in annesi Turhan Sultan tarafından tamamlatılmıştır. Ayrıca buraya Hünkar kasrı ve Mısır çarşısı yaptırılmıştır.
Burası önce yeni valide sultan camii olarak anılmış fakat sonra başka valide sultan camiiler de yapıldığı için yeni camii olarak anılmaya başlamıştır. Eminönü camii de denilmektedir. Türbesi buradadır.
İkinci Süleyman: 4 sene kafesten çıkıp sağlığını kaybetmiş bir şekilde tahta geçen 2. Süleyman da ülkeyi Edirne Sarayından yönetmiştir. Türbesi Süleymaniyededir.
İkinci Ahmet: Aynı şekilde 4 sene sağlığı bozuk olarak kafesten çıkıp iktidara geçen 2. Ahmet de ülkeyi Edirne sarayından yönetmiştir. Türbesi Süleymaniyededir.
İknci Mustafa: Tahttan indirilene kadar Edirne sarayından ülkeyi yöneten bu padişahın türbesi Yeni camiidedir.
Üçüncü Ahmet: Tekrar saray halkını Topkapı’ya taşıyan 3. Ahmet lale devri boyunca pek çok imar çalışması yapmıştır. Annesi Emetullah Gülnuş Sultan Üsküdar’da Yeni valide sultan camiini yaptırmıştır.
Çırağan sahil sarayı bu dönem yapılmaya başlanılmıştır ve kızı ve damadı sadrazam nevşehirli ibrahim paşa ilk burada yaşayanlardandır. Topkapının önündeki kocaman ahmediye çeşmesi bu dönem yapılmıştır.
Topkapı sarayına eklentiler yapılmıştır. İstanbul’da pek çok çeşme ve havuz yapılmıştır. İlk Sadabad sarayı bu dönem yapılmıştır. Neşetabad Sarayı da bu dönem yapılmış ancak günümüze ulaşamamıştır. Ortaköydeki Tırnakçı yalısı da kızı Esma sultan için yapılmıştır. Ayrıca Esma Sultan Bizanstan kalma olan Sofia Sarayında da yaşamıştır. Diğer kızı olan Zeynep Sultan adına bir camii inşaa ettirmiştir. 3. Ahmet Türbesi Yeni Camiidedir.
Birinci Mahmut: Kapalı çarşıdaki Nuruosmaniye camii inşaatına 1. Mahmut başlamıştır. Türbesi yeni camiidedir.
Üçüncü Osman: 3 sene tahtta kalan 3. Osman 1. Mahmutun yaptırdığı camiiye çökmüş adını vermiştir. Hatta bir hikayeye göre 1. Mahmut öldü sanılıp gömülmüş tabut çivilenmiş gömülürken tabuttan sesler geliyormuş. Türbesi yeni camiidedir.
Üçüncü Mustafa: Lalası Laleli baba adına Laleli Camiini yaptırmıştır.
Ayrıca Ayazma Camiini yaptırmıştır.
Türbesi Laleli camiidedir.
Birinci Abdülhamit: Ağrı’ya ilk kalorifer sistemi döşenmiş İshak Paşa Sarayını yaptıran 1. Abdülhamit Beylerbeyi Hamidievvel camiini inşaa ettirmiştir. Kendi adına türbesi vardır. Topkapı sarayında yangınlar olduğu için haremde yeni köşkler yapılmış harem hayatı bu köşklerde devam etmiştir.
Üçüncü Selim: Üsküdardaki Büyük Selimiye camiisini yaptırmıştır.
Hemen dibinde de eski Üsküdar Sarayı yerinde Selimiye kışlası kurulmuştur. Burası halen askeri kışla olarak kullanılmaktadır. Fotoğraf çekmek yasak olduğu için fotoğraf çekemedim. Yıldız Sarayını 3. Selim inşaa ettirmiştir. Hançerli sultan yalısını bir süreliğine kız kardeşlerine tahsis etmiştir. Sadabad Sarayını yenileten Selim döneminde Tırnakçı yalısı Büyük Esma Sultan’dan 1. Abdülhamitin kızı olan küçük Esma Sultan’a geçmiştir. Hançerli sultan yalısı sonra Esma Sultan’a geçmiş ancak günümüze ulaşamamıştır. Türbesi Laleli camiidedir. Ihlamur kasrı bu dönem yapılmış Abdülmecid döneminde son halini almıştır. Yıldız Sarayı bu dönemde yapılmış 2. Abdülhamit döneminde komple bu saraya taşınmıştır. Bu saray ben bildim bileli tadilatta olduğum için sarayın bahçesi olan Yıldız Parkını çektim.
Dördüncü Mustafa: En kısa süre tahtta kalan sultanlardan biri olan 4. Mustafa döneminde yapılan popüler bir yapı yoktur. Türbesi 1. Abdülhamit türbesindedir.
İkinci Mahmut: Zamanında eski saray tamamen terkedilip saray ahalisi olarak da zamanında yazlık olarak kullanılan beşiktaş ve Çırağan sahilsaraylarına yerleşilmeye başlanılmıştır. Karaköy tophane hattında Kılıçali paşa camiisinden sonra görülen Nusretiye Camii bu dönemde yapılmıştır.
Sadabad sarayı en son haline bu dönemde getirilmiş ancak günümüze ulaşamamıştır. Tırnakçı yalısı 2. Mahmut’un kızı Adile Sultan’a geçti. Ayrıca Kandilli’de bir Adile Sultan Sarayı var. Adile Sultan ölmeden önce sarayın okul olması vasiyetinde bulunmuş. Burayı sonra sabancı satın almış ve şu an Kandilli Kız Lisesi olarak kullanılıyor. Zamanında yine bir saray olduğu yer olan divanyolunda 2. mahmut türbesi yapılmıştır.
Abdülmecid: Ortaköy camii de denilen Mecidiye camii bu dönemde yapılmıştır.
Dolmabahçe sarayı da bu dönemde yapılmıştır. Dolmabahçe önündeki Dolmabahçe camii Abdülmecidin annesi Bezmialem sultan tarafından yaptırılmıştır. Ancak veremden erken yaşta ölünce Dolmabahçe sarayında hiç yaşayamamıştır. Dolmabahçe Sarayı harem bölümü şu an müzekartla ücretsiz gezilebilirken selamlık bölümü ücretlidir. Şu an milli saraylar müzesi olarak kullanılan yer de Dolmabahçenin mutfağıymış. Bu müzede sarayda kullanılan eşyaları görebilirsiniz.
Küçüksu kasrı ve Beykoz kasrı da bu dönem yapıları arasında.
Bezmialem vakıf gureba hastanesi bu dönemde yapılmış. Teşvikiye camii de bu dönemde yapılmıştır. Abdülmecid’in kızları Münire ve Cemile Sultanlar için Çifte Saraylar inşaa edilmiştir. Cemile Sultan’ın eşi Mahmut celalettin mithat paşayla birlikte abdülaziz darbesine katılmış sonra 2. abdülhamit tarafından sürülmüşlerdir. Çifte saraylar meclis binası olarak da kullanılmıştır. Şu an Mimar Sinan Üniversitesi güzel sanatlar bölümü olarak kullanılmaktadır.
Mediha Sultan yalısında da Mediha Sultan Damat Ferit paşayla yaşamıştır. Bugün Sabancıya ait olan yapı kemik hastanesi olarak kullanılmıştır. Abdülmecid ıhlamur kasrında veremden ölmüş, türbesi 2. Mahmut türbesindedir.
Abdülaziz: Abdülmecid döneminde alınan borçlarla yapılan harika saray ve yapılara bu dönem hazine iflas verene kadar devam edilmiştir. Çırağan Sarayı, Feriye Sarayı, Beylerbeyi sarayı bu dönemde eski yapıların yerine yapılmıştır. Beylerbeyi sarayı yazlık saray olarak kullanılmıştır.
Topkapı tamamen terkedilmiş sürgün yeri olarak Çırağan Sarayı kullanılmaya başlanılmıştır. Abdülaziz’in annesi Pertevniyal Valide Sultan bir camii yaptırmıştır. Bozdoğan su kemerinden Aksaray tarafına doğru inildiğinde camii görülebilir.
Laleli Camii de yürüme mesafesindedir. Feriye Saray kompleksi Cumhuriyet döneminde Kabataş Erkek Lisesi, Galatasaray Üniversitesi ve Lisesi, askeri okul gibi eğitim amaçlı kullanılmıştır.
Tırnakçı Yalısı yıkılıp, ahşap bina yerine kagir bina yapılıp Abdülazizin kızı Esma Sultan’a tahsis edilmiştir. Ortaköy Caminin yanındaki yarı harabe bina şu an The Marmara Esma Sultan olarak sanırım otel ya da restoran arka planı olarak kullanılıyor. Abdülaziz Türbesi 2. Mahmut türbesindedir.
Beşinci Murat: En kısa süre tahtta kalma rekorunu elinde tutan Sultan Murat’ın delirmiş olması iyi eğitimi, Avrupa’da zamanında Abdülaziz’den bile daha fazla beğeni toplaması, Namık Kemal ve diğer Jön Türklerle ilişki kurmuşluğu düşünüldüğünde bana hep garip gelmiştir. Tahttan indirilen Abdülazizi önce Topkapına sürmüş ancak Topkapı’nın harabeye dönmüş olduğu ortaya çıkınca Çırağan’a gitmişlerdir. Burada Abdülaziz bileklerini kesmiştir.
İkinci Abdülhamit: Şanssız padişah zamanında Osmanlının borçlarını düzenleyen tarihi bina Duyunu Umumiye binası inşaa edilmiştir. Yaptığı en önemli icraat tren yollarıdır. Haydarpaşa ve Sirkeci garları bu dönem inşaa edilmiştir. Şişli Etfal Hastanesi başta olmak üzere şu an bir şekilde devam eden pek çok kurumun temeli bu dönemde atılmıştır. Abdülhamit’in planladığı bazı projeler Cumhuriyet döneminde Mustafa Kemal Atatürk tarafından gerçekleştirilmiştir. Saray bu dönem Yıldız Sarayına taşınmıştır. Sarayın hemen dışında Yıldız Camii inşaa edilmiştir.
Ayrıca Büyükadada Hamidiye Camii yaptırılmıştır. Bu arada Yıldız Sarayı benim bildiğim zaman boyunca restorasyonda olduğu için hiç ziyaret edemedim. Bu dönem 5. Murat Çırağan da sürgündeydi. 5. Murat’ın iki kızını geç bir yaşta evlendiren Abdülhamit onlara Esma Sultan yalısının yanında bir yer vermiştir. Bu kızlardan biri olan Hatice Sultan Abdülhamit’in kızı Naime Sultan’ın kocası Kemalettin Paşayla yasak aşk yaşayarak büyük bir skandala imza atmıştır. 5. Murat’ın bu olaya çok üzüldüğü ve bu durumun ölümünü hızlandırdığı söylenir. Yalı Hatice Sultan Yalısı olarak geçiyor. Ancak yıllardır restorasyonda olduğu için dışarıdan gözlenebilir. 2. Abdülhamit tahta çıktığı gün doğduğu için şanslı olduğunu düşündüğü Naime Sultan’a tahsis edilen yalı ise yarı harabe de olsa hala ayaktadır. Abdülhamit tahttan indirildikten sonra önce yurtdışına sonra da Dolmabahçe sarayında sürgününe devam etmiştir. Türbesi 2. Mahmut türbesindedir.
Mehmet Reşat: Artık resmi yönetimin Osmanlı padişahlarının elinde olmadığı meclise geçtiği bu dönemde saray hayatı Dolmabahçedeydi. Artık 2. Abdülhamit harici kimse sürgüne ya da kafese gönderilmiyor kendilerine ait köşk ya da yalılarda yaşıyorlardı. Bu dönem meclis görüşmelerinin yapıldığı Çırağan Sarayı komple yandı. Sultan Reşat zamanında kötü şeyler yaşandığı için Çırağan Sarayının yandığına üzülmediğini söylemiştir. Cumhuriyet döneminde özel sektör tarafından baştan inşaa edilen Çırağan Sarayı şu an otel olarak kullanılmaktadır. Türbesi Eyüp Sultan’dadır.
Vahdettin: İktidarında ülke işgal altında olduğu için bu dönem herhangi bir yapı yapılmamıştır. Yurtdışında sürgünde ölmüştür.
İstanbul’da burada yazan eserlerin hepsi olmasa da bir kısmı ve Osmanlı öncesi eserleri de içeren bir rotayı buradan bulabilirsiniz.