Osmanlı Aydınları ve Yurtdışı Bağlantıları

Gurbetçi olduğumdan ister istemez deneyim ve eğitim için gurbete gidenlere yakınlık duyuyorum. Osmanlı aydınları nın yurtdışına gidip geldiğini biliyordum. Biraz daha ayrıntılı incelemeye karar verdim.

Osmanlıda eğitim amaçlı ilk öğrenciler yenilikçi 3. Selim zamanında gönderilmeye başlanılmıştı. 3. Selim’in tahttan indirilmesinden bir süre sonra kontrolü ele geçiren 2. Mahmut zamanında resmi olarak öğrenci gönderilmeye başlanıldı. Üstelik öğrenci gönderilirken kültürün korunmasına gayret gösteriliyordu. Başlangıçta amaç askeri gelişme olsa da sonra bilim için de bu programlar gerçekleşti. Ancak pek çok yayın programların amaçlarına ulaşmadığı söyleniliyor.

Tazminat sonrası Osmanlı Aydınları yurtdışına çıkışları daha farklı bir boyut kazanmaya başladı. 2. Mahmut döneminde Mısır’a gönderilen bir vali ülkeyi oldukça karıştırmıştı. Aydınlara göre Avrupa’dan yardım istemek durumunda olan Osmanlı’nın verdiği imtiyazlardı tazminat. Mısır Hidivliğinin kurulmasından sonra hanedan olamayan Mısır prensi bu yenilik hareketlerini yurtdışından desteklemeye başladı. Aydınların derdi Osmanlıyı nasıl kurtaracaklarıydı. Bunun için hep yazı yazma, mecmua çıkarma gibi yöntemleri benimsediler.

Yeni Osmanlılar sonra Jön Türkler oldu. Sonra daha pek çok cemiyet kuruldu. Özellikle istibdat döneminde pek çok aydın, hanedan üyeleri de dahil olmak üzere yurtdışına sürüldü. Faaliyetlerine yurtdışından devam ettiler. En büyük problem kendi aralarındaki ideoloji farklılıkları ve anlaşmazlıklarıydı. 1

Her ne kadar aydınlanmanın Osmanlı’da sonuç vermediği söylense de Mustafa Kemal Atatürk’ün ortaya çıkması ve moden Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasına olan etkisi bence muhakkak. O yüzden tarihteki bu ayrıntılar unutulmamalı.

Bugünkü Türkiye

Ben her ne kadar tarihteki bu dönemleri ilham verici bulsam da şu anki durum o dönemkinden oldukça farklı. Şu an ülkemizde en çok vatandaşı etkileyen derin bir ekonomik kriz var. Vasıflı hiçbir dönem vasıfsızdan bu kadar aşağı olmamıştı. Osmanlı döneminde Osmanlı Avrupa’dan geride kalmıştı. Ancak modernleşen ve hızlı gelişen dünyada özellikle son yıllarda sadece Avrupa değil Afrika hariç pek çok ülkenin gerisinde kaldık. Şu an ülkede bilerek ya da bilmeden vasıflı kaçırılırken düzensiz, kayıtsız bir dışarıdan göç var. Bu durum bu şekilde devam ederse demografinin değişmesi ve ileride başımızı ağrıtması kaçınılmaz hale gelecektir. Bir de tabii ki giden pek çok insan kendini kurtarmayı düşünüyor. Ülke için elini taşın altına sokmuyor.