Karşıt Gelme Bozukluğu (ODD)
Karşıt Gelme Bozukluğu (ODD) Nedir?
Çocuklarda zaman zaman görülen inatçılık ve tartışmacılık normaldir. Ancak bazı çocuklarda bu davranışlar sürekli ve yoğun bir şekilde ortaya çıkar. İşte bu durum karşıt gelme bozukluğu (Oppositional Defiant Disorder – ODD) olarak adlandırılır.
ODD, özellikle 6-12 yaş arasındaki çocuklarda görülen, otoriteye karşı sürekli gelme, kuralları reddetme, öfke ve tartışmacı davranışlarla karakterize edilen bir ruhsal durumdur. Bu çocuklar çoğu zaman talimatlara karşı gelir, yetişkinlerle çatışma yaşar ve sosyal ilişkilerde zorluklar yaşayabilir.
Bazıları 2 yaş sendromu ile karıştırabilir çünkü davranışlar aslında çok benzerdir. Ancak karşıt gelme davranısının 2 yaş civarında görülmesi çocuğun itiraz etmeyi öğrenmesi olarak normal kabul edilir. Eğer bu davranış 3 yaşından sonra da devam ediyorsa, karşıt gelme bozukluğu düşünülür.
ODD ve ADHD Karışıklığı
Çocuklarda ODD ile dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (ADHD) sık karıştırılır. ADHD’li çocuklarda asıl sorun dikkat, hiperaktivite ve dürtüselliktir; ODD’de ise temel sorun sürekli itiraz etme ve otoriteye karşı gelmedir.
Araştırmalar, ODD tanısı alan çocukların yalnızca yaklaşık %30’unun aynı anda ADHD’ye sahip olduğunu göstermektedir. Yani ODD’li bir çocuk otomatik olarak ADHD’li değildir.
Davranışlarının nedeni çevresel faktörler, aile ilişkileri veya bağlanma sorunları da olabilir.
Karşıt Gelme Bozukluğunun Nedenleri
ODD’nin en yaygın sebepleri arasında aile içi problemler ve evlilik sorunları vardır. Çocuk bazen doğrudan etkilenmese de aile içindeki kavgaları gördükçe örnek alma davranışı gelişir ve bu bozukluk ilerleyebilir.
Ekonomik problemler, boşanma oranları, ebeveynlerin bağımlılıkları, artan yalnızlık, desteksizlik veya tek ebeveynli aile yapısı da bu bozukluğa zemin hazırlayabilir.
Uzmanlar, çocuğu bir “kumbara” gibi görüp, ne kadar yatırım yapılırsa o kadar kazanılacağını söyler. Yani çocukla ebeveynin doğru ve yeterli ilişki kurması çok önemlidir. İki ebeveyn varsa ve biri “ben babayım, ilişki kurmak annenin görevi” diye çekilirse, annenin çabası tek başına işe yaramayabilir; aynı durum tersi için de geçerlidir.
Çözüm Önerileri
1. Ev İçi Düzenlemeler
Ev içinde çevre ve zaman düzensiz ve öngörülemez olursa tüm aile üyeleri strese girebilir. Çocukların rutini ve düzeni sevdiği bilinmektedir.
- Çocukla kaliteli zaman geçirmek önemli.
- Ekranlarda şiddet içeren içeriklerin sınırlandırılması ve izlediklerinin kontrol edilmesi önerilir.
Örneğin “Super Dadi” programında ODD, en sık görülen davranış bozukluklarından biriydi. Programda yapılan en mantıklı hareket, aile içi kaliteli zamanın artırılmasıydı. Normalde ilgilenilmeyen çocuk, ilgi görünce bir süreliğine karşı gelme davranışı sergileyemezdi.
2. Bağlanma ve İletişim
Çocuğun ebeveyniyle kurduğu bağlanma, davranışlarının temelini oluşturur.
- Güvenli bağlanma geliştiren çocuklar, duygularını düzenlemeyi ve kurallara uyum sağlamayı öğrenir.
- Bağlanma problemi yaşayan çocuklar kendilerini güvende hissetmeyebilir ve duygusal olarak hassas olabilir; bu durum karşı gelme ve inatçılığa yol açabilir.
Pozitif iletişim ve rol model olma çok önemlidir. Çocuğa olumsuzluk yerine yapması gerekenleri göstermek, cesaretlendirmek ve doğru geri bildirimler vermek gerekir.
3. Dikkat ve Negatif Davranışlar
ODD’li çocuklar, çoğu zaman dikkat çekmeye çalışır. Bu nedenle:
- İstenmeyen davranışları görmezden gelmek, dikkat çekme amacını azaltır.
- Yanlış davranışın sonucunu yaşamasına izin vermek de önemlidir.
- Alfa komutu uygulamak, yani kesin ve net emir vermek etkili olur. Örneğin:
- Yanlış: “Lütfen telefonu yerine koyar mısın, rahatsız oluyorum.”
- Doğru: “Telefonu yerine koy.”
4. Rutin ve Düzen
Çocuğun düzenli bir rutini olmalıdır.
Örnek uyuma rutini:
- Bardak süt içme
- Banyo yapma
- Diş fırçalama
- Rahatlatıcı masaj
- Hikaye saati
Bu rutinler yazılı hâle getirilmeli ve çocuğun bakış açısıyla da planlanmalıdır. Sadece ebeveynin zorlaması, karşı gelme döngüsünü tetikleyebilir.
5. Ceza ve Sınırlar
- Ceza vermek her zaman etkili değildir; çocuk, cezanın vereni güçlü ve avantajlı olarak algılayabilir.
- Mantıklı sınırlama ve mahrum bırakma yöntemi, çocuğun davranışı düzeltmesini sağlar.
- En önemli yöntem: çocukla güçlü bir ebeveyn-çocuk ilişkisi kurmak.
6. Çocuğu Planlara Dahil Etmek
Aile planları yapılırken çocuğun da fikirleri dikkate alınmalıdır.
- Eğer plan çocuğa uygun değilse, olay çıkarması normaldir.
- Plan çocuğa uyarlanabilir ya da uygun değilse basitçe çocuğu plan dışında bırakmak en güvenli yöntemdir.
Kaynak: Kitap Adı: Parenting a Defiant Child
Yazar(lar): Philip S. Hall ve Nancy D. Hall