Türkiye’de Freelance Olmak
Evet Türkiye’de yaşıyoruz. Özel sektörde çalışıyoruz ama patron paramızı vermiyor parasız kaldık diyelim. Ya da sürekli işe giriyorsunuz ay başı sizi maaşınızı vermeden işten çıkartıyorlar diyelim. Siz de artık maaşlı bir işe girmek istiyorum dediniz, memuriyete giremediniz, artık maaş vermeyecek patronu gözünden tanıyorsunuz ve maaş verenini bulamadınız diyelim. Şirket kurmadan, borçlanmadan, kendi kendinizin patronu olarak iş yapma şansınız var. Freelance olmak. Peki bu iş Türkiye’de mümkün mü?
Veriler 2030 yılı itibariyle tüm dünyadaki iş gücünün yaklaşık yüzde seksenini freelancelerın oluşturacağını gösteriyor. Ancak maalesef ülkemiz yine bu konuda geriye gidiyor. Türkiye’de freelance olmak zordan imkansıza doğru giden bir yol adeta.
Birinci zorluk teknoloji üzerine. Freelance bazı işler için teknolojik alet edavat şart. Bunlar ise Türkiye’de pahalı. Ucuzlarını bile geçim derdinden alamıyorsun. Belki kredi çekilerek alınabilir. Yurtdışına çıktığımda en büyük farkı bu oluşturdu aslında. Alım gücüm bir anda değişince laptop ve akıllı telefon aldım. Ve eşimin freelance işleri çok açıldı. Diğer teknolojik problem internet. Türkiye’de hem de İstanbul gibi bir yerde hala internet alt yapısı olmadığından internet bağlatılamıyor. Olan internet de aşırı yavaş. Bulunduğum ülkede Türkiye’de kullandığım internetin sözde yarı hızında internet bağlattım. Türkiye’dekinden birkaç kat daha hızlı bir internet.
Diğer ve en önemli zorluk maalesef Tüklerle çalışmak. Yüzyüze ve hatta ola ki sigorta yapacak patron bulsanız bile maaş vermiyorlar. Artık yüzyüze bile değilsiniz. Yaptığınız işin ücretini ödeyeceklerini kim söyledi? Neden böyle yozlaşmış bir toplumuz o ayrı konu da genelde freelance iş yaptıracak Türkler yaptırdıkları işlerin ücretini ödemiyor. Sen işi yap sonra öderim diyor mesela. Size bir ücret söylüyor siz de eyvallah diyip işe başlıyorsunuz. Ama işin sonunda size parayı vermiyor akıllı vatandaş. O yüzden en mantıklısı işin ücretinin yarısını önden almak. Bir de yaptıracağı işi size deneme diye yutturanlar var. Bir deneme yapar mısınız diye size istediği işi veriyor. Sonra size daha büyük, daha dolgun ücretli ya da devamlı bir iş vereceğini söylüyor. Siz de hevesle bahsettiği denemeyi yapıp yolluyorsunuz. Adam da onu alıp ortadan kayboluyor. Biz freelance sanat işi yaptığımız için o sektörü daha iyi biliyorum. Size iş yaptırıp sizin işinizle sanatçıyım diye geçinenler var. Millet çok uyanık. Gidin hemen telif atın. Size yaptırdığı işi sözleşmenizde izin vermemenize rağmen ticari kullanıp daha pahalıya satanlar var. O yüzden yaptığınız işlerin kaynaklarına dikkat edin. Bir de uyanık freelancerlar var. Onlar da müşteri kazıklıyor. Aşırı ucuza resim yapacaklarını söylüyorlar. Buna kanacak aptal bulurlarsa az bir parasını alıp fotoğrafları filtreden geçirip yolluyor.
Bionluk aslında dolandırılmanın önüne geçmiş diye düşünmüştüm. Çünkü bu site parayı da işi de önce kendi bünyesine geçiriyor. İş bitince taraflara iş ve para teslimini kendi yapıyor. Böylece dışarda sen işi yap parasını sonra veririm olayına girilmiyor. Adam baştan parasını bionluğa yatırıyor. Ancak sonradan orası da bozdu demek ki. Şöyle bir şey başımıza geldi. İşi yaptığımız adam bionluktan para iadesi istedi. Bionluk’a beğenmedim dedi. Bionluk iade etti yani paramızı vermedi. Ama adam işi almış oldu. Yani bionluk üzerinden böyle bir dolandırıcılığa da rahatlıkla gidilebilir demek oluyor bu. Can sıkıntısı istenilmiyorsa bionluk tercih edilmeyebilir. Bionlukta yapılan bir başka uyanıklık revizeler. Bir işin sözde revizesi isteniyor. Ama öyle bir revize isteniyor ki aslında apayrı başka bir iş isteniliyor. Böylelikle adam bir iş parasına iki iş yaptırmış oluyor. Bundan kaçınmak için revize başı para talep edilebilir.
Bütün bunlarla uğraşmayayım zaten para oldu pul, en iyisi yurtdışına iş yapayım derseniz Paypal’den bahsetmemek olmaz. Pek çok yurtdışı sitesi Paypal üzerinden ödeme yapıyor. Paypal birkaç sene önce Bddk’nın lisans vermemesi üzerine Türkiye’den çekildi. Anladığım kadarıyla Türkiye Paypal’den ülke içinde server kurmasını istemiş. Bizimkiler kontrol altında tutmak istiyor galiba. Ancak bizdeki denetim anlayışı Paypal’in bağlı olduğu Amerika’ya uymayınca bu konuda anlaşamamışlar. Bazı siteler Paypal’de kara para aklandığını bu yüzden Bddk’nın lisans vermediğini söylemiş. Fakat Paypal’den ancak ve ancak resmi bankalara aktarma yapılabiliyor. Banka hesabının gerçek ve üzerinize olması gerekiyor. Yani ülkedeki resmi bankalar kayıt altına alınıyorsa kara para aklamak mümkün değil. Sonuç olarak yurtdışına freelance iş yapmak çok zor hale geldi. Zaten insanları paraya muhtaç halde. İş kursan verginin altından kalkamıyorsun. Böylelikle freelance işlerden para kazanmanın önü de Türkiye’de kapanmış oldu. Yani Türkiye’de freelancer olmak zordan imkansız hale geldi.
Paypal işini daha pratik açıklayacak olursam: Yurtdışında bir sitede freelancerlık yapıyorsunuz. Site yaptığınız işin karşılığını Paypal’den ödüyor. Paypal’den ödemeyi ancak ve ancak kendi adınıza olan bankaya çekebiliyorsunuz. Paypal hesabınızı bir Türk bankasıyla eşleştirdiğiniz anda Paypal hesabınız bloke oluyor ve içerdeki paranız gaybe gidiyor. Yurtdışında oturumunuz ya da vatandaşlığınız yoksa yurtdışında başka bir bankadan banka hesabı açmanız mümkün olmuyor. Ama bir süre geçinmenin bir yolunu bulursanız artık pek çok ülke freelance çalışanlara vize ve oturum veriyor.
Paypal Türkiye’yle ilişik kesme konusunda yalnız değil. Mesela Placeit gibi siteler sizden üyelik ücretini aldıktan sonra Türksünüz diye sizi blokluyor. Bana biraz abartı geldi ama tecrübeyle sabit. Yani freelance konusunda dışlanmış durumundayız.